Chanoekah
Chanoekah staat weer voor de deur, en daarmee ook het besef dat ik als beginnend studente Hebreeuwse taal en cultuur, eigenlijk geen weet van de oorsprong van dit achtdaagse joodse feest heb. Omdat ik weet dat ik daarin niet de enige ben, begon ik met een peiling van de associaties die mensen om mij heen hebben wanneer zij het woord Chanoekah horen. Hoewel bij velen woorden te binnen schoten als chanukiyah, sufganiyot, dreidel, kaarsjes en samen zijn, werd ook veelvuldig de link gelegd met de sitcom Friends en door een enkeling werd gesteld dat het een Amerikaanse feestdag is. Nu mijn kennis niet verder gaat dan dat er lichtjes worden aangestoken en er traditionele lekkernijen worden gegeten, besloot ik me te verdiepen in de herkomst van het feest.
Het Inwijdingsfeest
Omstreeks het jaar 175 voor de huidige jaartelling regeerde de Grieks georiënteerde Syrische Antiochus over toenmalig Palestina, wat in de handen van de Seleuciden lag. Hij probeerde de joden te helleniseren en de Griekse cultuur wijd te verspreiden in de gebieden die aan zijn gezag waren onderworpen. In eerste instantie deed hij dit door een gymnasium te bouwen en aan te moedigen dat Griekse sporten werden beoefend. Hij zette de hogepriester van de joden af en verving deze eerst door een gehelleniseerde jood en later door een extremere hellenist. Hij begon pas met het gebruiken van geweld toen hij werd verslagen door de Romeinen en beroofd werd van Egypte. Antiochus plunderde de tempel, veranderde deze in een heiligdom waar heidense goden werden vereerd en verbood de joden alle voorschriften van het jodendom te praktiseren.
De maatregelen die Antiochus nam om zijn onderdanen te helleniseren riepen dan ook op tot grote weerstand. De priester Mattathias vertrok met zijn vijf zonen (de mannen stonden bekend als “de Makkabeeën”) de bergen in en begon een guerrillastrijd tegen de Seleuciden, waarin zij werden gesteund door de religieuzen en gematigde hellenisten. Nadat deze coalitie de generaal van Antiochus versoeg, verliet deze het land en stopte de vervolging op de joden. Juda, de zoon van Matthatias, nam het voortouw in de strijd en besloot een mars naar Jeruzalem, nam de stad in en bracht de tempel terug naar de zuivere staat die deze had voor de ontheiliging. Hij reinigde de tempel en wijdde haar in. Hier komt dan ook de andere benaming, het Inwijdingsfeest, vandaan.
Het Lichtjesfeest
Om de politieke en militaire aspecten van het feest te relativeren, hebben de rabbijnen later (in de Mishnah) een ‘diepere betekenis’ aan de achtdaagse viering te geven door te stellen dat er een wonder had plaatsgevonden. Dit wonder hield in dat er na de overwinning geen zuivere olie te vinden was aangezien alles was ontwijd in de tempel. Eén flesje zuivere olie werd gevonden, welke niet eens genoeg bevatte om een dag te kunnen branden en de mensen van licht kon voorzien. Een wonder geschiedde en de olie brandde acht dagen lang. Vandaag de dag is dit verhaal nog steeds van betekenis met het aansteken van de kaarsen in de chanoekiyah, en kent men het feest ook wel als het lichtjesfeest.
De tradities van nu
Chanoekah wordt nu vooral gekenmerkt door plezier. Zo worden tijdens Chanoekah vaak gelt (zowel geld van chocola, als echt geld) en cadeautjes aan kinderen gegeven, en speelt men een spelletje genaamd dreidel, wat men speelt met een tolletje dat swiwon heet. Men eet traditionele lekkernijen die doorgaans worden gebakken in olie (sufganiyot, een soort beignets gevuld met jam en latkes, gefrituurde pannekoekjes van aardappel), om het wonder van de olie te herdenken. En vanzelfsprekend worden elke avond de Chanoekahkaarsen aangestoken, zegen uitgesproken en liedjes gezongen.
Chanoekah vangt aan op de 25e dag van de maand Kislev, wat dit jaar samenvalt met 12 december van de Romeinse kalender. Geïnteresseerd in het bijwonen van een viering? Op donderdag 14 december wordt er op de Dam in Amsterdam de grote menorah aangestoken. Het evenement is hier te vinden.
Hebrew in amsterdam 